อาจารย์อาวุโสและผู้ทำคุณประโยชน์แก่ราชวิทยาลัย

ศ.เกียรติคุณนพ.นที รักษ์พลเมือง เกิดเมื่อวันที่ 16 พฤษภาคม พ.ศ.2469 ที่ตำบลบ้านเหนือ จังหวัดกาญจนบุรี เป็นบุตรของ พันเอกหลวงศัลยกรรมโกวิท (นาค รักษ์พลเมือง) และนางจวง รักษ์พลเมือง ได้สมรสกับคุณสุภาพ ถิ่นพนม มีบุตรธิดารวม 3 คน ในวัยเด็กได้เข้าเรียนชั้นประถมที่โรงเรียนศรีจรุง และเรียนชั้นมัธยมที่โรงเรียนพิษณุโลกพิทยาคม โรงเรียนราชสีมาวิทยาลัย และโรงเรียนเตรียมอุดมศึกษา สอบเข้าเตรียมแพทย์ที่จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัยในปีพ.ศ.2485 ข้ามฟากมาเรียนต่อที่คณะแพทยศาสตร์ศิริราช และสำเร็จเป็นบัณฑิตแพทย์เมื่อปีพ.ศ.2492 นับเป็นแพทย์ศิริราชรุ่นที่ 54 หลังจากนั้นได้เข้าฝึกอบรมเป็นแพทย์ประจำบ้านภาควิชาศัลยศาสตร์ คณะแพทยศาสตร์ศิริราชพยาบาล มหาวิทยาลัยแพทยศาสตร์ ในปีเดียวกัน ในปีต่อมาได้เป็นหัวหน้าแพทย์ประจำบ้านและได้บรรจุเป็นอาจารย์ภาควิชาศัลยศาสตร์ เมื่อปีพ.ศ.2494 ได้ศึกษาและร่วมทำงานกับศ.นพ.เฟื่อง สัตย์สงวน ในแผนกออร์โธปิดิกส์

ปี พ.ศ.2501 - 2502 เดินทางไปศึกษาต่อที่ Institute of Orthopaedic ในกรุง London ประเทศอังกฤษ ได้นำความรู้การผ่าตัดเกี่ยวกับเส้นประสาท การย้ายเอ็น และการผ่าตัดระบายโพรงหนองจากวัณโรคกระดูกสันหลังด้วยวิธี Anterolateral Decompression อาจารย์ได้ช่วยศ.นพ.เฟื่อง สัตย์สงวนพัฒนาวิชาออร์โธปิดิกส์ให้มีความเจริก้าวหน้าเป็นอย่างมากจนกระทั่ง ได้มีพระบรมราชโองการโปรดเกล้าแยกออร์โธปิดิกส์เป็นภาควิชาชื่อภาควิชาศัลยศาสตร์ออร์โธปิดิกส์และกายภาพบำบัด ในปีพ.ศ.2507 โดยมีศ.นพ.เฟื่องสัตย์สงวนเป็นหัวหน้าภาควิชาคนแรก ศ.นพ.นที รักษ์พลเมือง ได้ดำรงตำแหน่งหัวหน้าภาควิชาคนต่อมา ในปีพ.ศ.2513 ถึง 2528เป็นเวลายาวนานถึง 16 ปี ภาควิชาฯได้มีความเจริญก้าวหน้าเป็นอย่างมาก อาทิเช่น ปีพ.ศ.2516 ได้เปิดตึกสลากกินแบ่งรัฐบาลซึ่งเป็นอาคาร 6 ชั้น ใช้ดำเนินกิจกรรมทางออร์โธปิดิกส์ทั้งหมด มีทั้งสำนักงาน หอผู้ป่วย ห้องเฝือกห้องผ่าตัด โรงเรียนกายภาพบำบัด หน่วยอาชีวบำบัด และห้องบรรยาย มีการบุกเบิกด้านเวชศาสตร์การกีฬา และได้ตั้งหน่วยกีฬาเวชศาสตร์ ในปีพ.ศ.2517 ซึ่งต่อมาได้พัฒนาเป็นโรงเรียนกีฬาเวชศาสตร์ สอนหลักสูตรปริญญาตรีวิทยาศาสตร์การกีฬา ได้ตั้งศูนย์เนื้อเยื่อในปี พ.ศ.2517 ซึ่งต่อมาได้พัฒนาเป็นศูนย์เนื้อเยื่อชีวภาพกรุงเทพฯในพระอุปถัมภ์สมเด็จพระพี่นางเธอ เจ้าฟ้ากัลยาณิวัฒนา กรมหลวงนราธิวาสราชนครินทร์

ในด้านวิชาการ อาจารย์ได้ศึกษาค้นคว้าและทำวิจัย มีผลงานตีพิมพ์ในวารสารทางวิชาการกว่า 30 เรื่องได้รับตำแหน่งรองศาสตราจารย์ในปีพ.ศ.2515 และได้ดำรงตำแหน่งศาสตราจารย์ ในปีพ.ศ.2517 ในด้านการสอนนักศึกษาแพทย์ อาจารย์ได้ทุ่มเทให้กับการเรียนการสอนเป็นอย่างมาก จนได้รับพระราชทานรางวัลผลงานดีเด่นสาขาความเป็นครูของมหาวิทยาลัยมหิดลในปีพ.ศ.2523 ในด้านการบริหาร อาจารย์เป็นนักบริหารที่มีความสามารถเป็นอย่างยิ่ง ได้เป็นรองคณบดีคณะแพทยศาสตร์ศิริราชพยาบาล ในปี 2526 และดำรงตำแหน่งคณบดีคณะแพทยศาสตร์ศิริราชพยาบาล ในปีพ.ศ.2528 ถึง 2532 เป็นคณบดีแพทย์ออร์โธปิดิกส์คนแรก ในช่วงเวลาที่อาจารย์ดำรงตำแหน่งคณบดีนั้นเป็นช่วงที่มีงานฉลอง 100 ปี ศิริราช และคณะฯ ได้ก่อสร้าง ตึกสยามินทร์เพื่อเฉลิมพระเกียรติ ในวโรกาสมหามงคลที่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงเจริญพระชนม์พรรษาครบ 5 รอบซึ่งเป็นงานที่อาจารย์รู้สึกภาคภูมิใจมากที่สุด

ศ.เกียรติคุณนพ.นที รักษ์พลเมืองได้ดำรงตำแหน่งผู้บริหารสูงสุดของมหาวิทยาลัยมหิดล โดยเป็นนายกสภามหาวิทยาลัยมหิดล ตั้งแต่ปีพ.ศ.2535 จนถึงปัจจุบัน นับเป็นสมัยที่ 7 ได้ทำประโยชน์คุณูปการแก่มหาวิทยาลัยมหิดลเป็นอย่างมาก ในวันที่ 1 กรกฎาคม พ.ศ.2536 อาจารย์ได้เป็นตัวแทนของมหาวิทยาลัยมหิดลถวายปริญญาดุษฎีบัณฑิตกิตติมศักดิ์แด่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ในด้านสังคม อาจารย์ได้ช่วยการศึกษาระดับมัธยมศึกษา โดยเป็นกรรมการและนายกสมาคมผู้ปกครองและครู ของโรงเรียนสวนกุหลาบวิทยาลัยโรงเรียนสตรีวิทยา โรงเรียนสตรีวิทยา 2 และโรงเรียนเตรียมอุดมศึกษา เป็นเวลาหลายสมัย ซึ่งสมาคมได้ช่วยพัฒนาการเรียนการสอนของโรงเรียนดังกล่าว ด้วยคุณงามความดีที่อาจารย์ได้กระทำต่อประเทศชาติมาโดยตลอด จึงได้รับพระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์ตั้งแต่ปีพ.ศ.2522 เป็นต้นมาและได้รับพระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์สูงสุด คือทุติยจุลจอมเกล้าวิเศษ ในปีพ.ศ.2540

ศ.เกียรติคุณนพ.นที รักษ์พลเมือง เป็นผู้ที่มีความสามารถในการทำงานอย่างยิ่ง งานที่ท่านทำได้ประสบความสำเร็จอย่างสูง และเกิดประโยชน์อย่างมาก ด้วยท่านมีหลักในการทำงาน ดังนี้ ถ่อมตัว ให้เกียรติผู้ร่วมงานทุกคน ควบคุมอารมณ์ สร้างบารมี ตรงต่อเวลา รู้จักกาลเทศะ มีความอดทนสูง รับผิด ให้อภัย ติชมตามความเหมาะสม และทำงานด้วยความสุข